درمانگاه فراهانچی، موقوفه‌ای پرآوازه

ساختمان و باغی بزرگ در ورودی این روستای کوچک چشم‌ها را می‌نوازد. گویی نشانی را درست آمده‌ایم؛ درمانگاه فراهانچی، یادگار وقفی و خیریه نیک‌اندیشی بزرگ در این منطقه از استان مرکزی. از روزگار ناخوش این ساختمان و باغ که بگذریم و به راهروهای تاریخ برویم، خاطره‌های خوش پیش رویمان جای می‌گیرند. روستای دهنو به این بنای موقوفه بسیار می‌بالد. دهنو، روستایی زیبا در نزدیکی شهر خنداب، از شهرهای کوچک استان مرکزی، تقریبا در 90 کیلومتری اراک است. دهنو، روستایی جذاب به ویژه از جنبه‌های طبیعی و گردشگری به شمار می‌آید. باغ‌های سیب، زردآلو، هلو و آلو به همراه تاکستان‌های گسترده، جلوه‌ای دوست‌داشتنی به این روستای کوچک بخشیده است. دهنو در میان روستاهای منطقه، به زیبایی، رونق و جذابیت، آوازه‌ای بسیار دارد. مردم روستا خاطره‌هایی نیک از علی فراهانچی، ارباب آنجا در زمان رواج سنت اربابی- پیش از دهه 40 خورشیدی و اجرای برنامه اصلاحات ارضی که به این سنت پایان بخشید- دارند. آنگونه که آنان روایت می‌کنند، کوشش‌های او موجب شده بود هم کشاورزی هم زندگی مردم رونقی بسیار داشته باشد؛ از آن‌رو که به هر دو حوزه توجه ویژه نشان می‌داد. همین پیشینه موجب شده است روزگار کنونی روستا نیز برگرفته از کوشش‌های پیشین، به‌راه باشد. آنچه اما ما را به این روستا در نزدیکی اراک کشانده، درمانگاهی کوچک است که برای اهالی آنجا از دهه‌های پیش ارزش بسیار داشته است. آنگونه که ساکنان دهنو روایت می‌کنند درمانگاه فراهانچی در روزگاری که حتی روستاهای بزرگ‌تر منطقه از امکانات درمانی و بهداشتی محروم بودند، موجب شده بود بسیار مورد توجه باشد. پیشینه ساخت درمانگاه فراهانچی به روزگار پهلوی اول بازمی‌گردد. علی فراهانچی، از خان‌ها و ارباب‌های خوش‌نام منطقه، این سازه بهداشتی و درمانی را برای ارائه خدمات گوناگون به روستاییان و رهگذران پدید آورده و بر اساس شیوه دیرینه نیکوکاری ایرانی وقف کرده است. همین مساله موجب شده است درمانگاه با بهره‌گیری از نیت نیک‌خواهانه بنیانگذار و واقف خود، خدماتی گوناگون در دهه‌های پیاپی به مردم منطقه به ویژه روستاییان در دهنو برساند.

علی فراهانچی، از نیک‌نامان این منطقه به شمار می‌آید. ساکنان قدیم روستا درباره خدمت‌های عام‌المنفعه او به روستا و روستاییان دهنو و منطقه‌های پیرامون بسیار سخن می‌رانند. کبوترخانه دهنو، یکی از آثار تاریخی این منطقه به شمار می‌آید که آن نیز به کوشش ارباب خوش‌نام آنجا در روزگار پهلوی اول با هدف‌های نیکوکارانه بنا شده است. این سازه، هم پناهگاهی برای این پرنده محبوب و البته دیگر پرندگان به شمار می‌آید، هم مردم می‌توانسته‌اند از کودهای به دست‌آمده از آن برای کارهای کشاورزی بهره بگیرند. کود کبوتر در گذشته البته بهره‌هایی دیگر در صنایع گوناگون همچون دباغی در چرم‌سازی و ساخت باروت داشته است. کبوترخانه دهنو امروزه از پرنده تهی بوده، تنها بنایی برای تماشای گردشگران به شمار می‌آید. به گفته آنان، کوشش‌های او نه تنها موجب شده بود مردم روستا در رفاهی نسبی به سربرند، که، کشاورزی منطقه نیز رونقی فراوان یافته بود و مردم می‌توانستند از خدمات گوناگون همچون درمان مناسب در درمانگاه خیریه او بهره بگیرند.

درمانگاه فراهانچی به دلیل اهمیت‌های تاریخی و معماری در سال ۱۳۸۷ با شماره ۲۲۹۹۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. درمانگاه، به روایت روستاییان دهنو در زمان ساخت و بهره‌برداری، نه تنها در این منطقه، که، در سراسر استان مرکزی کم‌نظیر بوده است، حتی اتاق عمل سرپایی داشته است که پزشکان در آنجا نیازهای جراحی‌های محدود بیماران را برمی‌آورده‌اند.

این درمانگاه خیریه و وقفی اما اکنون وضعیتی چندان جالب ندارد و گویی به حال خود رها شده است. آسیب‌هایی که به ساختمان درمانگاه وارد آمده، نه تنها بنای تاریخی آن را در آستانه خطر گذارده، که، موجب شده است خاطره‌های نیک این بنای وقفی و خیریه آرام‌آرام از یاد مردم منطقه برود. نام و خدمات درمانگاه فراهانچی، روزگاری در این منطقه و سراسر استان مرکزی شهره بود. ساکنان روستای کوچک دهنو در کنار کشاورزی و باغداری روبه‌راه‌شان، به وجود این مرکز درمانی می‌بالیدند که سرآمد همه درمانگاه‌های روز خود بود. امروز اما تن این بنای وقفی لرزان شده است ...